In 1948 is ter gelegenheid van het 10jarig bestaan van de afdeling Groningen -Drenthe van de toenmalige Nederlands Pomologische Vereniging (voorganger van de Nederlandse Fruit Organisatie) deze eerste Rassenlijst Fruit uitgegeven. De lijst bevat de voor de fruitteelt indertijd aanbevolen rassen in deze regio.
Ook dit appelseizoen zamelen we weer appels in en krijgt iedereen voor elke 15 kg appels weer een mooie fles cider.
đ Zondag 26 september đ Zaterdag 2 oktober đ Zondag 10 oktober đZaterdag 16 oktober đ Zondag 24 oktober đ Zaterdag 30 oktober đZondag 7 november
Plaats en tijd: De Biotoop, Haren Kerklaan 30, 9751NN Haren (9-15 uur)
Ook dit appelseizoen zamelen we weer appels in en krijgt iedereen
voor elke 15 kg appels weer een mooie fles cider. Afgelopen jaar zijn we met
Doggerland Craft Cider ook door jullie onder de aandacht gebracht en het zou
geweldig zijn als dat dit jaar ook weer kan. Zouden jullie onze activiteiten
weer kunnen vermelden op de website? Mochten jullie contacten hebben van
Vrienden van het Oude Fruit voor wie dit ook leuk is dan zouden we daar ook
graag mee in contact komen.
2020
wordt een jaar waarin er geen bijeenkomsten, fruit shows, oogstmarkten e.d.
zijn waarop we fruit gaan determineren,.
Toch zijn
er mogelijkheden om fruit, waarvan men de naam van het ras niet weet, te laten
determineren. Dit fruit kan men opsturen naar of langs brengen bij de volgende
adressen:
Griet
Bergsma De Opslach 24 8405BW Luxwoude grietbergsma@hetnet.nl
Breng of
stuur (een stevig pakketje met ) minstens drie en bij voorkeur vijf rijpe
vruchten per ras.
Nummer de
vruchten met een viltstift en geef per nummer aan wat u van de vrucht en de boom
weet:
rijptijd en houdbaarheid
eventueel de naam die u zelf aan de vrucht geeft
geschatte ouderdom van de boom (oud of jong) en eventuele
de herkomst
grootte van de boom
plek van de boom in de tuin/boomgaard..
Vergeet u naam, (mail) adres en telfoonnummerniet.
Als de
vruchten al overrijp en niet te transporteren zijn, kunt u ook fotoâs ervan mailen,
ook van de doorsnede van de vrucht, plus een toelichting met karakterisering
van de smaak, het vruchtvlees en gegevens van de boom. Stuur deze naar:
Jan Veel.
Bousemalaan 24 Tolbert. janveel@hotmail.com
Zoals elke jaar had het team van liefhebbers die zich âVrienden van het Oude Fruitâ noemen, in het voorjaar van 2020 een paar vrij toegankelijke entdagen ingepland. De eerste entdag was op 29 februari in Slochteren. Om 10 uur stond er al een rij van bezoekers die entjes wilden maken te wachten!
Er was gezorgd voor enthout van meer dan 200 fruitrassen. Er was keus uit enthout van ongeveer 120 oude appelrassen, van ongeveer 90 peren en pruimen, en ook van ongeveer 10 bijzondere andere fruitsoorten, zoals mispels en kweeperen. Zoals altijd kon elke bezoeker zelf een keus maken en mensen die twijfelden kregen advies van de twee VOF Jannen: van Jan Veel of Jan Woltema. Wat is het doel van een âENTDAGâ? In een zin kan ik het formuleren: âhier vindt u topkwaliteit enttakken van allerlei zeldzame of bekende of belangrijke fruitrassen die van ousher in Nederland geteeld zijn en die ook in je regio kunnen groeien. De deskundige enters maken er boompjes van de rassen van uw keusâ.
Er waren deze dag al samen 9 VOF-vrijwilligers aan het werk werk: 6 mensen met het enten en 3 voor advies en administratie. Tussen 10 en 13 uur was het ontzettend druk, daarna werd het rustig! Het was een drukke en leuke dag voor iedereen, voor de VOF groep en ook voor bezoekers!
Sommige bezoekers kwam met takjes of hele takken van een eigen boom om die als enthout te gebruiken. Helaas wist niet iedereen dat alleen een 1-jarige scheut bruikbaar is als enthout en dat een oudere tak zonder jonge scheut onbruikbaar is. Sommige oudere takken hadden geen eenjarige scheuten en bleken onbruikbaar. Als u complete boom van een bepaald ras zoekt van een paar jaar oud, dan is het misschien het is een goede idee eerst iets over de fruitrassen te lezen (bijvoorbeeld op deze website onder âlinksâ). En als u niet wil wachten tot het geĂ«nte boompje na een aantal jaren vrucht gaat dragen, kunt u een fruitboompje van een aantal jaren oud kopen bij een betrouwbare kweker van oude fruitrassen te kopen, zoals bij kwekerij de Baggelhofm Baggelveld 2 9312 VE Terheyl. Deze kwekerij levert bomen van oude en bijzondere fruitrassen die wij, Vrienden van het Oude Fruit, in de loop der jaren hebben teruggevonden en verzameld.
Ik ben zelf een leerling determineerder van fruit rassen en ent zelf ook op de entdagen. En ik maak daarom notities. Dat perzik op pruim geĂ«nt kan worden; en peer–op-peer, of op-kwee. Tussentijds probeer ik bezoekers te tellen: +9, +16, +5, +8, +18, +8, +20, +12⊠daarna rond 12 uur stop ik, want ik liever leren takjes goed te snijden en te enten. En de mensen bleven komen⊠er waren ca. 300 bezoekers door de dag.
Helaas zijn de volgende entdagen, die van zaterdag 14 maart in Kwekerij âDe Baggelhofâ in Terheyl, en die op 21 maart in recreatieboerderij Flinkefarm Hemelum in Gaasterland (Friesland)Â vanwege het coronavirus niet door gegaan. . Lena Lebedeva-Hooft
Vruchtvorm, schilkleur, gladheid, vorm van de steel, steelholte, kelkbuis, geur bij het aansnijden, vorm van het klokhuis, pitten, kleur van het vruchtvlees, sappigheid, smaak⊠het zijn slechts enkele van de schier eindeloze reeks kenmerken waar determineerders van fruit op letten. Ze bladeren in boeken en speuren op internet, op zoek naar de juiste match met de vruchten die ze voor zich hebben liggen.
Wie kent ze nog, de Brabantse Bellefleur, Reinette van Zorgvliet, Doeke Martens, Hallemine Bonne⊠En wie zou de vruchten van deze rassen nog herkennen? Gelukkig zijn er in het land diverse groepen enthousiastelingen die zich bezighouden met het opsporen, determineren (op naam stellen), vermeerderen en verspreiden van oude fruitrassen, opdat ze niet verloren gaan. Zoals de Vrienden van het Oude Fruit (VOF), een club fruitliefhebbers in Noord-Nederland. Naast de VOF zijn er verschillende andere pomologische groepen en initiatieven om oude fruitrassen te behouden (zie kader).
In een
gesprek met Jan Veel en Jan Woltema, leden van de VOF, overheerst het
enthousiasme voor oude fruitrassen. Daags ervoor waren ze weer bijeen om
fruitmonsters te determineren. Ze laten een peertje zien dat sprekend lijkt op
een Winterjan, ook wel Kleipeer genoemd. âMaar hij is te groot voor een
Winterjanâ, oordeelt Woltema. âWel heeft het klokhuis die typische vorm en is
het duidelijk een stoofpeer met korrelig, rinzig vruchtvlees. We denken daarom
dat het de Welleman is, ofwel de Dubbele Winterjan.â Veel vult aan: âWe weten
het voor 99 procent zeker, maar het probleem is dat de Welleman nergens precies
beschreven is. Hij bestaat, want hij wordt in de literatuur genoemd, maar er is
geen uitgebreide pomologische beschrijving van. Zonder dat wordt het voor ons
erg lastig om het ras aan te tonen.â
Puzzelen
Determineren
is niet zomaar een rijtje kenmerken aflopen waarna er een rasnaam uitrolt,
stelt Veel. âJe leert het ook niet in een cursus van vijf dagen of alleen uit
boeken. Je bouwt de kennis geleidelijk op in een jarenlang proces van
herhaaldelijk identificeren van fruit. Door samen met ervaren mensen te kijken,
voelen, snijden, ruiken en proeven. Het is een voortdurend gepuzzel en je kunt
lang niet altijd 100 procent zekerheid geven.
Wij
noemen onszelf geen pomologen. Wij zijn fruitliefhebbers, autodidact, en hebben
in de loop der jaren heel veel kennis opgebouwd. Voor het determineren maken we
gebruik van boeken als De Nederlandsche Boomgaard uit 1868, Nederlandsche
Fruitsoorten van de Nederlandsche Heidemaatschappij uit 1942 en Appelsoorten en
Peresoorten van Herbert Petzold. Voor ons is het de lol om zeldzame of
verdwenen geachte rassen op te sporen. Dat is bij een aantal rassen ook gelukt
en dat geeft ons een enorme kik. Wij zoeken dan vooral naar de zogenaamde
âKnooprassenâ. Johann Hermann Knoop was de eerste in Nederland die systematisch
rassen beschreef en publiceerde in 1758 Pomologia. Knoop beschrijft de rassen
vrij summier, maar een heleboel van die rassen zijn in Duitsland, met typisch
Deutsche GrĂŒndlichkeit, uitgebreid beschreven en afgebeeld. Via Google books
zijn honderden oude pomologische boeken vrij te downloaden. Daar maken we
dankbaar gebruik van. Ze zorgen snel voor extra zekerheid.â
Ook weten
mensen uit de regio zelf de groep te vinden. Dan vindt Woltema ineens een tasje
fruit met een briefje aan de voordeur van zijn boerderij in Niebert.
Een paar
keer per jaar organiseert de groep entdagen om met enthout van de oude rassen
jonge bomen te kweken en zo bij te dragen aan de verspreiding van oude rassen.
Voor volgend jaar zijn er al drie entdagen gepland. De vrijwilligers nemen dan
zelf onderstammen en enthout van bijzondere rassen mee. Ook kunnen
belangstellenden enthout van hun eigen bomen meenemen om te laten vermeerderen.
De VOF
werkt veel samen met kwekerij de Baggelhof van Lubbert Dijk in Terheijl,
Drenthe. Woltema: âVan alles wat wij vinden gaat enthout naar de Baggelhof om
te vermeerderen. Lubbert Dijk heeft via de Vrienden van het Oude Fruit veel
oude rassen in omloop gebracht.â
Op deze
manier werd ook de Doeke Martens teruggevonden, een van oorsprong Fries
appelras, en de peer Hallemine Bonne, de enige peer waarvan men uit
beschrijvingen zeker weet dat hij uit Friesland afkomstig is.
Voormalig
melkveehouder Woltema heeft al 25 jaar rond zijn boerderij in Niebert een
fruitboomgaardje met oude rassen, met als doel deze rassen te verspreiden. Er
staan nu een paar honderd verschillende rassen appels, peren en pruimen, zoals
de eerdergenoemde Reinette van Zorgvliet, maar bijvoorbeeld ook de zeer
zeldzame Wijker Pippeling. De collectie fruitbomen van Fruithof Frederiksoord,
een levend fruitmuseum met zoân 800 oude rassen, is voor een groot gedeelte
afkomstig van zijn boerderij. Het is opgezet door de Noordelijke Pomologische
Vereniging, waarvan Woltema indertijd lid was.
De VOF heeft binnen haar gelederen twaalf collecties van
oude fruitrassen en is contactpersoon van zes collecties bij borgen en stinsen
in Noord-Nederland. Via de VOF zijn bij deze borgen boomgaarden aangeplant of
aangevuld met oude rassen. De VOF beheert als groep gezamenlijk een collectie
met 263 appelrassen, 103 perenrassen en 35 pruimenrassen.
Velser Kers
Nog zoân
mooi verhaal over het terugvinden van oude rassen is het verhaal van de Velser
Kers, ooit veel geteeld in Noord-Holland. Het kersenras wordt door Knoop
beschreven, maar was uit Nederland verdwenen. Veel: âVia google kwam ik
erachter dat er nog een boom van dat ras in een natuurgebied in Oostenrijk
staat. Het ras was door de universiteit van Wenen in kaart gebracht en
beschreven. Ik heb enthout opgevraagd en met Lubbert Dijk en Jan Woltema dat
ras weer opgekweekt. Via POM Noord-Holland zijn de boompjes naar Noord-Holland
getransporteerd. Zo is het verdwenen kersenras Velser Kers weer teruggekomen
naar Velsen, naar de kersenboomgaard van landgoed Beeckestijn.
DNA-analyse
Op dit moment is determinatie nog een zaak van intensief handwerk. DNA-analyse zou een mogelijkheid kunnen zijn, maar dan moet eerst van elk fruitras een specifiek DNA-profiel gemaakt worden. âJe kunt nu wel DNA-analyse doen om na te gaan welke vruchten verwant zijn aan elkaar en welke nietâ, stelt Veel. âMaar om de naam te bepalen moet je eerst weten welke de echte is. Daarover moeten deskundigen het nog eens worden. Internationaal gaat het om vele duizenden rassen. Daar gaat heel veel tijd en geld in zitten. Er is een DNA-proef geweest met monsters uit zes verschillende collecties Groninger Kroon. Die proef liet verschillende DNA-profielen zien. Het bleek maar in twee gevallen echt te gaan om de Groninger Kroon. Nu is de Groninger Kroon goed beschreven en gemakkelijk te definiĂ«ren. Maar van veel oude rassen ontbreekt een bruikbare beschrijving. Die moet eerst bekend zijn voordat het zin heeft om een DNA-profiel aan dat ras te koppelen. Willen we DNA-analyse kunnen gebruiken bij het determineren, dan moeten er toch eerst van vele honderden oude fruitrassen de DNA-profielen bekend zijn.â Eerste stappen hiertoe zijn gezet door het Nederlands Fruit Netwerk. Er is een inventarisatie gemaakt van alle fruitcollecties in Nederland. Nu moeten deskundigen de rassen verifiĂ«ren en het eens worden welke rassen tot het Nederlands Erfgoed gaan behoren en als referentie gebruikt kunnen worden. Het zal een project zijn van lange adem en heel veel geld. Tot die
tijd is de inzet van enthousiaste fruitkenners, voor het overgrote deel
vrijwilligers, onontbeerlijk om het juiste ras te achterhalen van een partij
onbekend fruit.
Door:
Jolette van Eijden
Een iets
ingekorte versie van dit artikel is verschenen in het kerstnummer van het blad
de Fruitteelt Jaargang
109, 20 december 2019, blz 24 e.v.
Op zaterdag 2 maart hadden de Vrienden van het Oude Fruit (VOF) een gezellige en succesvolle entdag tijdens de open dag van de bekende biologisch kwekerij De Baggelhof in Terheijl (tussen Leek en Roden).  Lubbert Dijk, de eigenaar en groene handen in De Baggelhof, en ook de lid van VOF, had samen met zijn vrouw Monica gezorgd voor een warme kas met tafels en stoelen als werkruimte  en voor de onderstammen gezorgd. De VOF groep had vier grote zakken met divers enthout meegebracht. De keus voor de bezoekers was enorm â ongeveer 50 rassen appels, 30 rassen peren en 15 rassen pruimen en ook enkele kweeĂ«n en mispels. Daar waren bijzondere (zeldzaam, net terug gevonden, speciale soorten qua smaak, ziekte -resistentie of tuinversiering) rassen bij .
Binnen het VOF groep is al wel bekend wie van de enters het grootste  succespercentage bij het enten heeft en voor bezoekers werden  per type enting de beste handen aangewend. Zeg, Frits Timmer is de beste driehoeksenter te zijnâ daarom hij heeft alle dunne enttakjes (van pruimen of sommige appels) op dikkere onderstammen geĂ«nt. En FrĂš Völlink deed topkwaliteit plakentingen â dus hij was meer bezig met dat werk, met hulp ook van Jan Woltema als het echt druk was. Jan Veel en Jan Woltema voorzagen elke bezoeker van het best mogelijk advies over de keus van fruitsoort (en) en onderstammen geholpen. Piet Maagdenberg verzorgde zoals altijd perfect de administratie gedaan, zodat het eind van de dag precies duidelijk was  hoeveel mensen / griffels (enten) / onderstammen / en inkomsten de VOF had op deze dag.
Jazeker, iets over kosten. Het enten zelf gratis uitgevoerd door de VOF ervaren leden. Voor een onderstam (M26, M106 of zaailing voor appels, zaailing of kwee voor peer / St. Julien voor pruim / meidoorn voor kwee en mispe) betaalt men Euro 3,50 per onderstam. Plus Euro 1 per enthoutje. Dus het is minimaal Euro 4,50 per boom â echt goedkoop, zeker minder dan een koffie met gebak in de stad!
Niet alleen leerlingen zoals ik, maar ook bezoekers kwamen om te leren enten â er waren paar vragen over de enttechnieken, en Frits heeft hierbij ook geholpen. Jazeker, er waren wilgen takken voor om te leren hoe je moet dat doen. Ik heb zelf twee peertjes geĂ«nt: voor een plek in mijn tuin waar ik leiperen tegen de muur wil laten groeien. Gaan beide griffels zich goed en ontwikkelen â dan ben ik ook âgeslaagdâ om in 2020 opnieuw te gan enten.
Ook aardig en lekker â Monica (de vrouw van Lubbert Dijkeen ) had voor ons lekkere bessentaart en later ook groenten en linzen soep gemaakt â twee van ons hebben de recepten gevraagd! En de familie en vrienden van De Baggelhof zorgde ook voor non-stop thee, koffie en frisdrank. Gezellig!
Voor mensen die graag nog in 2019 een nieuw boompje willen hebben: De volgende, en helaas de laatste entdag dit jaar is op 6 april in de Blauwe Stad.
Appelfeest in de stad Groningen: een top dag voor determinatie
Het was zondag 14 oktber een prachtige dag bij het Appelfeest in het Toentje in de wijk  Oosterpark. Het Toentje is een groen oase, waar men als sociale onderneming op duurzame en professionele wijze verse groenten en kruiden produceert voor de voedselbank Groningen.
De Vrienden van het Oude Fruit hadden een stand met vijf. Wij, enkele Vrienden van het Oude Fruit (VOF), en boomkwekerij de Baggelhof (Lubbert Dijk) stond er naast. Tegenover ons stond NPV promo-caravan. De volgende keer naast elkaar? We hebben in ieder geval vaak samen gekletst.
Deze keer was er niet echt veel spannende fruit te determineren, maar toch nog steeds ongeveer 40 fruitrassen van de Groningers die hun appels hadden meegebracht voor determinatie.
Toentje heeft haar eigen restaurant biedebuuf op steenworp afstand van de tuin in de prachtige oude drankenfabriek van de firma Woldring&Idema. Daar was een appeltaartenwedstrijd, een van de winnaars kreeg een leuke prijs een cadeautje van de VOF: een doornloze bramenstruik.
Helaas hadden wij geen tijd voor de proeverij van Groningse ciders en ciderappels en ook weinig tijd om te kijken welke appels voor de appelpers waren meegebracht.
Maar voor drie of vier bomen van bijzondere appelrassen die gedetermineerd zijn, gaan VOF leden in de winter het enthout knippen.
Het was een prachtige en voor mij als beginnende determineerder een leerzame dag die hopelijk volgende jaar weer wordt gehouden.
Bij een gezellige boerderij aan de westkant van het dorpje Luxwoude in Friesland â Fryske vlag bij de ingang â stonden veel autoâs langs de kant van de weg. Een pijltje wees naar de richting, waar mensen met een kist heen liepen voor mij. Ik was op een goede plek.
Ik was de nieuwe determinatieleerling. Voor mijn eerste les was ik net een week eerder uitgenodigd door een van de top fruitkenners, Jan Woltema. âMisschien wil je leren determineren?â â â-Ja, graag, met alle liefde voor appels en oude rassen â wil ik graagâ. Dus, Luxwoude wordt mijn eerste kans.
Ik kwam net na 10:30 â maar er waren niet alleen veel autoâs bij de ingang â maar ook veel mensen in de schuur waar mandjes appels en peren staan uitgestald, een paar cameramensen, journalisten, en â een aantal mensen met eigen fruit voor determinatie.
Het was zo druk dat determinatiegroep (vijf experts + ik als leerling) in tweeĂ«n werd gesplitst â en alleen voor de moeilijke appels en peren vroeg de ene groep de opinie van de andere groep.
Drie determineerdersdruk bezig
Griet Bergsma (ik had bij het eind van de dag begrepen dat zij de eigenaresse is van de boerderij met schuur en met een rijke en bijzondere boomgaard naast haar boerderij) â heeft een bijzondere snelle en correct determinatiekundigheid â dus hebben wij vaak gevraagd: âGriet, a.u.b., wat is je eerste idee?â Het was soms een keer verkeerd, en soms zijn de appels waarnaar gevraagd werd tot nu toe nog een onbekende verassing.
Maar ik ben nog een leerling. Dus ik keek niet alleen hoe de experts naar de boeken en doorsnede van appels / peren kijken, ik let ook op de vragen. Als we de vruchten appels in de hand nemen, kunnen we naar de schil en vorm kijken, maar we vragen ook âis je appel zoet of zuur?â; âwaar staat de boom?â; âKunt u iets over de boom geschiedenis herinneren?â. Het was drie of vier keren gedurende dag dat de experts het adres van de boom / eigenaars noteerden. En dat is ook van waarde â die bomen zijn misschien meer belangrijk, pomologen willen graag naar die bomen kijken en er eventueel enthout van af nemen.
Ik kan niet echt zeggen hoeveel mensen er kwamen. Het was echt bijzonder druk, mensen met kisten en mandjes/zakjes moesten echt in de rij te staan. Mijn gevoel â er waren ongeveer 80 fruitrassen te determineren en ongeveer 120 bezoekers.
Er kwam later nog een leerling veel jonger dan ik â jammer ik kan zijn naam niet herinneren, – maar ik denk dat hij veel meer wetenschappelijk is dan ik. En ook lief van organisatoren dat alle bezoekers koffie of thee of appelsap met koek konden kiezen. De pomologen kregen ook echt lekkere soep â gemaakt door vrijwillige familie voor deze bijeenkomst van kenners van het oude fruit .
Ja, en dan was er ook een bijzonder fruitsoort: die er uit zag als de Zoete Kroon, had een geur en de doorsnede van Zoete Kroon⊠maar behoorlijk zuuuuur. Dus nog niet duidelijk te determineren.
Er zijn ook een paar verhalen over deze determinatie dag in Fryske media: